bài thơ toát lên một tinh thần phú định thực tại xã hội thực dân nửa phong kiến xấu xa, khao khát được sống trong sạch hơn, thanh cao hơn, để mãi mãi giữ trọn thiên lương cao đẹp. Giá trị đích thực của bài thơ “Muốn làm thằng Cuội” là ở đó.
Những năm hai mươi của thế kỉ XX, Tản Đà là thi bá trên thi đàn Việt Nam. Tài hoa, lãng mạn, thoát li và ngông là phong cách nghệ thuật của thi sĩ Tản Đà. Trong bài “Thú ăn chơi”, thi sĩ viết:
“Trời sinh ra bác Tản Đà,
Quê hương thời có, cửa nhà thời không.
Nửa đời Nam, Bắc, Tây, Đông,
Bạn bè sum họp, vợ chồng biệt li.
Túi thơ đeo khắp ba kĩ,
Lạ chi rừng biển thiếu gì gió trăng…”.
Bài “Muốn làm thằng Cuội” là bài thơ kiệt tác, tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Tản Đà:
“Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi!
Trần thế em nay chán nửa rồi.
Cung quế đã ai ngồi đó chửa?
Cành đa xin chị nhắc lên chơi.
Có bầu có bạn can chi tủi,
Cùng gió, cùng mây thế mới vui?
Rồi cứ mỗi năm rằm tháng tám,
Tựa nhau trông xuống thế gian cườỉ”
1. Mở đầu bài thơ là một tiếng kêu “buồn lắm chị Hằng ơi!”. Một tiếng kêu đầy ắp tâm sự. Thi sĩ Xuân Diệu đã nhận xét như vậy.
“Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi!
Trần thế em nay chán nửa rồi”
Nỗi buồn đến mức “buồn lắm”; trong cô đơn chỉ còn biết gọi chị Hằng để dãi bày tâm sự. Ba tiếng “chị Hằng ơi!” rất biểu cảm, ý vị làm cho giọng thơ thiết tha thân mật. Câu thơ man mác sự buồn và chán. Tản Đà đã từng viết: “Đời đáng chán hay không đúng chán?”, nay thì đã “chán nửa rồi”. Bài thơ in trong tập “Khối tình con” xuất bản năm 1916, qua đó ta thấy rõ nguyên cớ sâu xa, buồn và chán vì trần thế, vì cuộc đời xấu xa, vì chế độ thực dân nửa phong kiến ngột ngạt, thối nát, tù hãm. Vì công danh dở dang: “Tài cao, phận thấp, chí khí uất”. Buồn vì non nước đang bị ngoại bang thống trị “Lệ ai giàn giụa với giang san”. Đó là nỗi buồn của một thế hệ trong vòng nô lệ lầm than. Là một thi sĩ đa cảm, đa tình, nỗi buồn đã kết thành mối sầu:
“Nửa ngòi bút ngỗng bao sinh lụy,
Một mối tơ tầm mấy đoạn vương”.
(Đề khối tình con thứ nhất)
2. Một chữ “xin” rất chân thành thiết tha, như nài nỉ:
“Cung quế đã ngồi đó chửa
Cành đa xin chị nhắc lên chơi”
Hai câu thực đã làm rõ đề bài “Muốn làm thẳng Cuội” ở nơi cung trăng, cung quế. Câu hỏi tu từ gợi nhiều man mác bâng khuâng. “Cành đa” đã trở thành cái thang bắc lên chín tầng mây xanh để “chị nhắc lên chơi” cung quế. Đó là giấc mộng thoát li. Mộng vì chán đời, ngán đời. Mộng có tính phủ định:
“Nghĩ đời lắm lúc không bằng mộng,
Tiếc mộng bao nhiêu lại ngán dời”
(Nhớ mộng)
3. Có lên được cung quế mới đỡ “tủi”, mới thỏa thích “thế mới vui”. Có chị Hằng làm bầu bạn. Có gió, có mây cùng chơi vơi. Điệp ngữ (có, cùng) và phép đối được vận dụng sáng tạo, có cả tiểu đối và bình đối. Cách ngắt nhịp 2/2/3 tạo nên giọng thơ nhún nhảy lâng lâng. Thấm đẫm vần thơ là chất phong tình lãng mạn. Đọc lên nghe rất thú vị:
“Có bầu, có bạn can chi tủi,
Cùng gió, cùng mây thế mới vui”
Đúng như nhà phê bình văn học Lê Thanh trong cuốn ‘Tán Đủ thi sĩ” (1939) đã nhận xét: “Thơ của ông (Tán Đà) là chất thơ trong như lọc với những cảnh tượng không rõ rệt, những hình ảnh mờ mờ, ông vẽ những bức tranh tuyệt bút; với những tư tưởng lâng lâng, với những cảm giác mơ mộng, ông làm liên những câu thơ tuyệt mĩ…”.
4. Cái ngông, cái phong tình của thi sĩ đã dâng lên cực điểm. Đêm rằm tháng tám, là đêm Trung thu đẹp nhất. Chẳng còn buồn vì cô đơn nữa, thi sĩ được cùng chị Hằng “Tựa nhau trông xuống thế gian cười”. Cái cử chỉ “tựa nhau” và nụ cười ấy cũng là một giấc mộng đẹp. Thoáng một chút mỉa mai (cho trần thế) nhưng đầy thú vị vì được thoát li, được thỏa thích nơi cung quế:
“Rồi cứ mỗi năm rằm tháng tám,
Tựa nhan trông xuống thế gian cười”
Cái kết thoát li. Một cách nói phong tình, tài hoa. Có đọc bài thơ “Hầu Trời” mới thấy được, cảm được cái hay, cái thú vị của bài “Muốn làm thằng Cuội”. Nửa đêm, Tản Đà tỉnh dậy đun nước pha trà, rồi ngâm thơ… Trời nghe giọng ngâm bèn sai hai tiên nữ xuống cõi trần rước thi sĩ bay lên. Thi sĩ đọc thơ cho Trời và bầy tiên nghe. Tất cả đều tấm tắc khen:
“Văn đã giàu thay, lại lắm lối
Trời nghe Trời cũng bật buồn cười!
Chư tiên ao ước tranh nhau luận
Anh gánh lên đây bán chợ Trời”.
(Hầu Trời)
Bài “Muốn làm thằng Cuội” là một bài thơ có thi đề độc đáo, thú vị. Giọng thơ nhẹ nhàng, thanh thoát, chơi vơi. Trí tưởng tượng phong phú, kì diệu. Chất mộng áo, sắc màu lãng mạn thấm đẫm bài thơ.
Tuy có nói đến buồn, nói đến chán, có nói đến thoát li, có thấm vị phong tình… nhưng toàn bài thơ toát lên một tinh thần phú định thực tại xã hội thực dân nửa phong kiến xấu xa, khao khát được sống trong sạch hơn, thanh cao hơn, để mãi mãi giữ trọn thiên lương cao đẹp. Giá trị đích thực của bài thơ “Muốn làm thằng Cuội” là ở đó.
Chia sẻ: Tailieuhay.net